اعتقاد به مهدویت به تربیت اخلاقی جهت می‌دهد
طبق کلام خداوند در آیه ۵۶ سوره ذاریات، غرض الهی از آفرینش بشر و اعطای دو نیروی عقل و اختیار به او، تربیت و به کمال رسیدن وی است، خداوند برای تحقق این هدف، برنامه کلان تربیتی خود را از ابتدای آفرینش تا به حال، از طریق هدایت تکوینی و هدایت تشریعی اجرا کرده است.
هر چند با وجود تلاش‌ها و مجاهدت فراوان پیامبران و اولیا، تکاپوی خالصانه آنها در عصر خودشان به نتیجه نرسید، ولی تلاش آنان برای آخرین حلقه تربیتی الهی از این زنجیره به هم پیوسته و برای روز موعود ذخیره شده است؛ ضمن آنکه خود آنها از ابتدا بشارت آمدن منجی و روز موعود را داده‌اند.
بدون تردید اعتقاد به مهدویت و امید به آینده روشن با حضور ولی خدا، می‌تواند در تربیت مسلمانان از جهات مختلف اخلاق، سیاسی، اجتماعی و... تأثیرگذار باشد. از این‌رو، خبرنگار ایکنا از قم برای آشنایی با هنجارهای عاطفی و اخلاقی مهدوی با حجت‌الاسلام والمسلمین محمود ملکی‌راد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به گفت‌وگو نشسته که در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود.
ایکنا- آیا مهدویت و اعتقاد به آن به‌عنوان یک نظریه اعتقادی می‌تواند راهبردی برای تربیت انسان و جامعه ارائه دهد؟
اعتقاد به مهدویت و باور به ظهور امام مهدی(عج)، خانواده و به تبع آن جامعه را تحت‌تأثیر خویش قرار می‌دهد و دارای ابعاد مختلفی است؛ یکی از ابعاد مهم آن ایجاد ارزش‌ها و هنجارهای اخلاقی و تربیتی است. این ارزش‌ها و هنجارها را می‌توان در حوزه‌های مختلف مانند ویژگی‌ها و اوصاف منتظران و ویژگی‌های یاران امام مهدی(عج)، بحث و بررسی کرد.
انتظار موجب می‌شود تا خانواده منتظر به امام زمان(عج) توجه بیشتری داشته باشد و از ایشان تأثیر بپذیرد و تلاش کند تا مسیر زندگی خود را به‌گونه‌ای سر و سامان دهد که طبق خواست و رضایت امام(عج) که همان خواست خداوند است، حرکت کند و با الگو قرار دادن امام(عج) در تربیت افراد بکوشد و از این جهت اثر مثبت و سازنده‌ای بر منتظران داشته باشد و این خود عامل مؤثری برای کسب فضایل اخلاقی توسط منتظران و نشانه‌ای از خودسازی و تربیت اخلاقی متأثر از اندیشه مهدویت و عنصر انتظار است.
یکی دیگر از کارکردهای هنجاری اندیشه مهدویت برای خانواده در بعد اخلاقی، توجه به ویژگی‌های یاران امام مهدی(عج) است؛ لازم است خانواده در تربیت فرزندان به آن اهتمام ورزد و با شناخت آن خصوصیات و ویژگی‌ها، در ایجاد ملکه تقوا و در تهذیب نفس و خودسازی در خود و دیگران، تلاش کند. به این امر در روایات نیز توجه داده شده است. امام صادق(ع) از جمله اوصاف یاران امام مهدی(عج) را پرهیزگاری، تقوای الهی و خُلق نیکو دانسته است. (نعمانی، ۱۳۹۷: ۲۰۰)
ایکنا- اعتقاد به ظهور باعث بروز چه هنجارها و تغییر در چه ابعاد شخصیتی و خانوادگی می‌شود؟ و اینکه بفرمایید انتظار واقعی به چه معناست؟
در روایات، انتظار فرج بالاترین اعمال امت دانسته شده است. (صدوق، ۱۳۹۵، ج۲: ۶۴۴)؛ منتظران مهدی(عج) که او را زنده‌کننده ارزش‌های اسلامی در جهان می‌دانند، سعی می‌کنند خود را با معیارهای مورد پذیرش امام(عج) تطبیق دهند و درصدد باشند تا با پیاده کردن آموزه‌های دینی سهمی در این زمینه داشته باشند.
بنابراین اعتقاد به امامت و باور به ظهور امام مهدی(عج) می‌تواند برای خانواده در جهت تربیت اخلاقی و خودسازی انگیزه لازم را ایجاد کند و هنجارهایی را به‌وجود آورد و از یکایک آنان انسان‌های الهى و نیروهای زبده، لایق و با تقوایی بسازد که همواره آمادگی دارند تا از اهداف بلند امام زمان(عج) دفاع کنند.
«انتظار یک مصلح جهانى به معناى آماده‌باش کامل فکرى و اخلاقى، مادى و معنوى براى اصلاح همه جهان است. چنین آماده‌باشى بسیار سازنده است. براى تحقق بخشیدن به چنین انقلابى مردانى بسیار بزرگ و مصمم و بسیار نیرومند و شکستناپذیر، فوق‌العاده پاک و بلندنظر، کاملاً آماده و داراى بینش عمیق لازم است و خودسازى براى چنین هدفى مستلزم به کار بستن عمیقترین برنامههاى اخلاقى، فکرى و اجتماعى است و این است معناى انتظار واقعى» (مکارم شیرازی، ۱۳۸۶: ۱۰۲).
ایکنا- اعتقاد و انتظار فرج باعث بروز چه شاخص‌های تربیتی می‌شود؟
یکی از آثار مهم انتظار ایجاد امید به آینده درخشان برای مردم است. در روایاتی که به فضیلت انتظار اشاره شده؛ آن‌را با لفظ «فرج» همراه و قرین کرده‌اند، این همراهی در حقیقت بیان‌گر آن است که در انتظار، امید به فردای بهتر نهفته است و همین امید و چشم به راه بودن به فرج و گشایش، نگاه جامعه و سمت و سوی آن‌را به تحول و دگرگونی مثبتی که مایه فرج و گشایش است سوق می‌دهد.
ایده انتظار فرج، سبب ایجاد آمادگی جامعه در زوایا و حوزه‌های مختلف اعتقادی، فکری، اخلاقی، تربیتی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است و موجب می‌شود تا آرمان‌گرایی و نشاط و پویایی و وظیفه‌شناسی و روح امید در افراد زنده شود و جامعه را در این زمینه به کوشش و تلاش مضاعف وا دارد.
ایکنا- وظیفه مردم در زمان غیبت چیست و چگونه می‌توان این وظیفه را نهادینه کرد؟
طبق روایتی امام صادق(ع) وظیفه مردم را در زمان غیبت امام عصر(عج)، حفظ تقوا و دینداری معرفی می‌کند، یکی از اصحاب گوید: خدمت امام صادق(ع) نشسته بودیم، به ما فرمودند: «برای صاحب‌الامر غیبتى است، هر کسی باید از خدا پروا کند و تقوا پیشه کند و به دین خود بچسبد و آن را حفظ کند.» (شیخ طوسی، ۱۴۱۱: ۴۵۵)
از این منظر تلاش برای نهادینه‌سازی این ویژگی، وظیفه‌ای دینی و الهی است که باید در خانواده مورد توجه قرار گیرد و در این رابطه لازم است از طریق تبیین فلسفه تربیتی انتظار، نوآموزان، کودکان و فراگیران را هدایت کرد تا نظام آرمانی و الهی را که رهبری آن از سوی یک انسان کامل و خلیفه الهی است بشناسند و برای تحقق آن تلاش کنند و با اصلاح و تغییر وضعیت موجود، زمینه را برای ظهور مصلح جهانی آماده کنند و در این راستا ارزش‌های اخلاقی چون ایمان، تقوا، صبر و تحمل، شجاعت و فداکاری، امیدواری، تکامل روحی و... در خانواده به‌وجود خواهد آمد و از طرفی ارزش‌های اخلاقی، هنجارهای اخلاقی و رفتارهای متناسب با آن را به‌وجود می‌آورد.
بنابراین می‌توان گفت تربیت اخلاقی منتظران و یاران امام، امری خوب و بایسته است. لازم است خانواده منتظر خود را به فضایل خلاقی بیاراید. التزام عملی خانواده به خودسازی فردی و اجتماعی؛ برآیند آن تعالی اخلاقی اعضای خانواده به‌خصوص فرزندان منتظر است.
ایکنا- لطفا درخصوص مهم‌ترین هنجارهای عاطفی اعتقاد به مهدویت بفرمایید.
هنجارهای عاطفی یکی دیگر از هنجارهایی است که از اندیشه مهدویت قابل استخراج است و می‌تواند در تحکیم و تقویت بنیان‌های خانواده نقش داشته باشد. مهم‌ترین این هنجارها عبارتند از اول؛ عشق و محبت به امام زمان(ع)، یکی از آثار شناخت و معرفت امام محبت و عشق به اوست. وقتی امام به‌درستی شناخته شود و به نقش او و جایگاه وی در هدایت باطنی و ارائه طریق پی برده شود، خود به خود عشق و محبت او را به‌دنبال دارد؛ زیرا محبت به امام محبت خداوند را به دنبال دارد و امام کسی است که خودش غرق در محبت خداوند است. در دعا خطاب به امام می‌خوانیم: «وَ التَّامِّینَ فِی مَحَبَّةِ اللَّه» «سلام بر شما که در محبت خداوند کامل شده‌اید...» (صدوق، ۱۴۱۳، ج۲: ۶۱۰)؛ امام در محبت خداوند کامل شده است. کسی که در محبت خداوند کامل شده باشد مورد محبت مردم است.
در دعایی خطاب به ائمه می‌خوانیم: «هر که شما را دوست بدارد خدا را دوست داشته و هر که با شما کینه ورزد با خدا کینه ورزیده است.» (همان، ج۲: ۶۱۷)
بنابراین محبت به امام زمان(عج) امری بایسته است که یک ارزش محسوب می‌شود و باید به امام زمان(عج) محبت داشت که این نیز هنجار است؛ تلاش خانواده برای نشان دادن محبت خویش و فرزندان به امام زمان(عج) مانند توجه به آن حضرت از راه خواندن ادعیه مربوط به وی و حضور در اماکن منسوب به وی نیز رفتار اندیشه مهدویت است.
دوم؛ محبت نسبت به دوستان امام زمان(ع)؛ علاوه بر آنکه شناخت امام دوستی و محبت خودش را به دنبال دارد؛ محبت و دوستی نسبت به دوستان او را نیز در پی دارد. در روایاتی به این مطلب اشاره شده است. در دعایی خطاب به ائمه می‌خوانیم: «مُوَالٍ لَکُمْ وَ لِأَوْلِیَائِکُمْ...، با شما و دوستان شما، دوستم... .» (همان، ج۲: ۶۱۴)
در روایت دیگری امام صادق(ع) می‌فرماید: «دوستى اولیاى خدا واجب است ولایت آنها لازم است و بیزارى از دشمنان آنها واجب است.» (همان، ج۲۷: ۵۲)؛ همچنین فرمودند: «دروغ می‌گوید کسى که مدعى است ما را دوست می‌دارد ولى از دشمنان ما بیزارى نمی‌جوید.» (همان، ج۲۷: ۵۸)
بنابراین همان‌طور که دوستی و ولایت با خود امام(عج) لازم و ضروری است ولایت و دوستی با دوستان و محبان امام(عج) نیز ضروری و لازم است. ولایت و دوستی با دوستان امام زمان(عج) و دشمنی با دشمنانش امری مطلوب است و این ارزش محسوب می‌شود که باید دوستان امام زمان(عج) را دوست داشت و از دشمنانش بیزار بود و این هنجار است؛ سپس دوستی کردن با دوستداران امام زمان(عج) و نفرت داشتن از دشمنان وی نیز رفتار اندیشه مهدویت است.
سوم؛ توجه به ادعیه منسوب به امام زمان(عج) یکی دیگر از عوامل مؤثر در برانگیختن عواطف و احساسات نسبت به امام زمان(عج)، خواندن ادعیه منسوب به آن حضرت و حضور اعضای خانواده در مجالسی است که به یاد امام زمان(عج) برگزار می‌شود؛ زیرا حضور در مجلس دعا در برانگیختن عواطف افراد مؤثر است و تقارن روحی فرزندان با امام زمان(عج) را در پی دارد. زیرا افراد در چنین حالی خود را در پیشگاه امام عصر(ع) حاضر می‌بینند و به وی اقتدا می‌کنند.
بنابراین، خواندن ادعیه مربوط به امام زمان(عج) امری بایسته و نیک است که ارزش است و خواندن آن ادعیه هنجار محسوب می‌شود و برگزاری مجالس دعای ندبه نیز رفتار است.
چهارم؛ اهتمام خانواده به برگزاری مجالس جشن و سرور در ایام ولادت امام عصر(عج)، یکی دیگر از عوامل مؤثر در برانگیختن عواطف و احساسات، برپایی مجالس جشن و سرور در ایام ولادت امام عصر(عج) است. برگزاری چنین مجالسی می‌تواند در شکل‌دهی به فرهنگ عمومی و حاکمیت هنجارهای مهدوی ایفای نقش کند و آن‌را می‌توان یکی از کارکردهای باور به مهدویت در تربیت دینی فرزندان برشمرد.
بنابراین، برگزاری مجالس جشن امری خوب و بایسته است که یک ارزش محسوب می‌شود؛ تلاش در تشکیل چنین مجالسی هنجار است؛ برگزاری مجالس جشن ولادت امام زمان(عج) توسط مردم نیز رفتار اندیشه مهدویت است.
پنجم؛ اهتمام خانواده به حضور در اماکن منسوب به امام زمان(عج)، در بعضی از کشورهای اسلامی به‌ویژه مناطق شیعه‌نشین اماکنی وجود دارد که به جهت انتساب به امام زمان(عج) از قداست برخوردار هستند. این اماکن گاه با نام مقام صاحب‌الزمان(عج) و گاه به نام مسجد خاص شناخته می‌شوند.
حضور اعضای خانواده به‌خصوص فرزندان و نوآموزان، در این اماکن موجب می‌شود تا آنان خود را در محضر امام زمان(عج) ببینند و حضور وی را بیشتر احساس کنند؛ این امر می‌تواند در ارتباط قلبی و معنوی افراد با امام مهدی(عج) مؤثر باشد و موجب تحکیم رابطه‌شان با امام(عج) شود و به ارتقای معنویت در خانواده کمک کند.
بنابراین، توجه به اماکن منسوب به امام زمان(عج) امری پسندیده و خوب است و باید مردم به این اماکن توجه داشته باشند و رفتن مردم به این اماکن برآیند آن ارتقای معنویت در فرزندان است.
ششم؛ توجه خانواده به نامگذاری فرزندان به نام و القاب امام زمان(عج)، عشق و محبت به هر چیزی در رفتار مردم تأثیرگذار است و هنجارهایی را به‌دنبال دارد. بر این اساس یکی از آثار عشق و محبت به امام زمان(عج) در خانواده معتقد به مهدویت، نامگذاری فرزندان به نام و القاب امام مهدی(عج) است که به‌صورت هنجار درمی‌آید و رفتار خانواده را تحت‌تأثیر خویش قرار می‌دهد.
بنابراین، نامگذاری فرزندان به اسامی و القاب امام زمان(عج) امری خوب و بایسته تلقی می‌شود، که این ارزش است؛ اهتمام خانواده به این امر هنجار است؛ نامگذاری فرزندان به اسامی و القاب امام زمان(ع) توسط مردم، رفتار اندیشه مهدویت است.
سروش
نظر شما :